اختلال کم توجهی/بیش فعالی (ADHD) یک مشکل عصبی-رفتاری است که از کودکی شروع می شود و غالباً تا بزرگسالی ادامه می یابد.

 

تقریباً دو سوم کودکان مبتلا به ADHD مشکل رفتاری دیگری نیز دارند. تشخیص بر اساس وجود رفتارهای خاص در محیط های مختلف است: خانه، مدرسه و جامعه. جهت تشخیص، کودک باید به طور مداوم علائم بی توجهی، بیش فعالی و تکانشگری نامناسب (عملکردی با مشخصه عدم اندیشه قبلی، عدم تأمل یا عدم در نظر گرفتن پیامدها) برای سن را نشان دهد که در عملکرد روزانه اختلال ایجاد می کند و به تشخیص های دیگر نسبت داده نمی شود.

بر اساس علائم ذکر شده، سه نوع ADHD متمایز می شوند: (1) نوع عمدتاً بی توجه، (2) نوع غالباً بیش فعال- تکانشگر و (3) ترکیبی از تظاهرات.

تظاهرات ممکن است در طول زمان با افزایش تقاضاها در کودک تغییر کند. علل ADHD به خوبی شناخته نشده است، اما عوامل ژنتیکی در آن نقش دارند. علاوه بر این، سایر علل بالقوه یا عوامل خطر عبارتند از: مصرف الکل یا دخانیات در دوران بارداری، زایمان زودرس یا وزن کم هنگام تولد، قرار گرفتن در معرض سرب، آفت کش ها و .. در سنین پایین و آسیب مغزی. تماشای تلویزیون، شیوه های فرزندپروری، مصرف قند، و یا سوء عملکرد خانواده باعث ADHD نمی شوند، اگرچه می توانند علائم را تشدید کنند.

تأثیر مصرف داروهای محرک بر رشد کودکان مبتلا به ADHD

اندازه گیری قد و وزن برای کودک باید به طور منظم انجام شود. داروهای مورد استفاده در درمان به ویژه در صورت استفاده طولانی مدت، ممکن است باعث بی اشتهایی و در نتیجه دریافت ناکافی انرژی و کند شدن رشد شود.

به طوری که استفاده از داروهای محرک به ویژه در سال اول استفاده، گرایشی به کاهش وزن گیری دارد. درمان طولانی مدت، به قد کوتاه تر در دوران بزرگسالی (هر چند کم اما معنا دار از لحاظ آماری) با اثرات منفی بالقوه بر معدنی شدن استخوان می انجامد.

از آنجایی که احساس گرسنگی کاهش یافته است، نمی توان از کودک انتظار داشت که میزان مصرف خود را به درستی تعدیل کند. گرفتن یک تاریخچه رژیم غذایی مفصل به خصوص در کودکانی که دریافت رژیم غذایی محدودی دارند، لازم است.

همچنین محیط صرف غذا، برای شناسایی راه‌های کاهش حواس‌پرتی از طریق تغییر محل صرف غذا یا محدود کردن وسایل الکترونیکی، باید ارزیابی گردد.

در طی درمان باید با راهکارهایی علاقه به غذا خوردن را افزایش داد و در صورت امکان زمان یا دوز دارو را تنظیم نمود. در صورت نگرانی در مورد وزن گیری، مراقبان سلامت اغلب به اجبار کردن یا ارائه غذاهای با چربی/قند بالاتر برای تشویق به مصرف متوسل می شوند.

 این شیوه‌ها به ندرت موفقیت‌آمیز هستند و ممکن است به افزایش نرخ چاقی در نوجوانان و بزرگسالان مبتلا به ADHD منجر شوند. ارائه غذاهای پر کالری قبل از مصرف دارو (یا زمانی که اثر آن کاهش می یابد)، مصرف وعده های غذایی مکرر و کوچک و محدود کردن حواس پرتی بینایی/شنیداری (تلویزیون و تبلت) در حین مصرف غذا به افزایش وزن کمک می کند.

در موارد شدید، یک کودک ممکن است نیاز به حمایت بیشتر در برنامه های غذایی مدرسه نیز داشته باشد.

تأثیر رژیم های غذایی بر ADHD

رژیم های غذایی محدود شده برای ADHD از اوایل دهه 1970 با رژیم Feingold شروع شد. با وجود شواهد مختلف موفقیت، بسیاری از خانواده ها این رژیم را که سالیسیلات های طبیعی و رنگ های خوراکی مصنوعی (رنگ های شماره FD&C) و مواد افزودنی را حذف می کند، انتخاب کردند.

تحقیقات اخیر نشان می دهد که تغییر رژیم غذایی (به ویژه استفاده از رژیم های غذایی حذفی محدود شده و حذف رنگ های غذایی مصنوعی) ممکن است در زیر مجموعه ای از کودکان مفید باشد.

مطالعات روی رژیم های غذایی حذفی و رنگ های غذایی نشان می دهد که تعدادی از کودکان مبتلا به ADHD هستند که حساسیت بیشتری به افزودنی های غذایی دارند و همچنین ممکن است پاسخ های آلرژیک غیر معمول داشته باشند.

مکمل اسیدهای چرب امگا 3 نیز نتایج متفاوتی را در کودکان با سطوح خونی طبیعی و پایین این اسید چرب نشان داده است.

یک مطالعه مروری نشان داده است که اسیدهای چرب امگا 3 فواید نسبتاً کمی برای برخی از کودکان دارد که به سن، دوره بحرانی، وجود بیماری‌های همراه و مدت زمان استفاده بستگی دارد.

به نظر می رسد گاما-لینولنیک اسید (GLA) و ایکوزاپنتانوئیک اسید (EPA) موثرترین اسیدهای چرب آزمایش شده باشند. مطالعات با معیارهای ورود دقیق نشان می‌دهد که زیر گروهی از کودکان هستند که به مکمل‌ها پاسخ مثبت داده اند.

در حالی که نتایج تحقیقات در مورد رژیم غذایی و ADHD هنوز غیر قطعی است و تنوع فردی قابل توجهی در پاسخ به مواد غذایی وجود دارد، کاهش مصرف غذاهای فرآوری شده، افزایش دریافت اسیدهای چرب امگا 3 و اطمینان از افزایش وزن و رشد مناسب باید بخشی از رژیم درمانی برای ADHD باشد.

دکتر "مهسا مؤذن" دکترای تخصصی تغذیه، دانشکده تغذیه و علوم غذایی شیراز،دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز